các loại cây cảnh bonsai
Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới khẳng định Nhật đã suy tôn vẻ đẹp của thiên nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật tuyệt vời mang đậm dấu ấn thiên nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.
thế cây đẹp Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hồ hết những người sành điệu đều chọn những cây có tác dụng thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, Chẳng hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm tư mặc tưởng, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…
Ngày nay, người chơi kiểng không còn những nét buộc ràng và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế HN và kiểng cổ Nam Bộ,
Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề vì chưng mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một ý nghĩa triết lý. loại hình nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…
Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều ngôi thứ: vua chơi cây trắc bá, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc sung túc chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu tương tác của triết lý phương Đông. Lão Tử khẳng định “Đại khối điềm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng vạn thọ năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm mặc trước trời ơi đất hỡi bao la.
Để có những chậu cây cảnh trước tiên phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy máu nóng với nghệ thuật cây cảnh chấp nhận từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tận tường và nghiêm ngặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm chẳng hề dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và Vì thế bồn cảnh cũng có những kiểu dáng khác nhau. Người lớn tuổi, tính mô phạm, thích kiểu dáng chịu tương tác của nho giáo, diễn tả những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích phóng khoáng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.
Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường tụng ca “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc tao nhã, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). ngược lại cũng có một số cây bị thế gian xa lánh vì nó không đem đến niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.
Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về hình thức lẫn nội dung, đặc biệt là tác dụng xã hội, nhưng cái đẹp thường là cái không thể giảng nghĩa được. vì vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.
Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 yếu tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính nên, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu trưng cho tam cương (quần thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gũi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm mấu chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng cật ruột với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) diễn đạt hoài vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, cốt là từng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, tránh dục vọng. Cũng không ít khách hàng cây cảnh để tô vẽ thêm cuộc sống sang giàu, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu thúc đẩy môn phái cổ điển Trung Quốc. Theo trường phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng tượng trưng cho quyền lực, thành đạt, vạn thọ, phú quý. Hạc, lộc biểu hiện sự phong túc, thanh tao, hạnh phúc. Mỗi phong độ của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” mô tả sự ước mong có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, nhàn hạ, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.Ngày nay, người chơi cây cảnh chạy theo trường phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. nên chi, trường phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh PT tha hồ, tự nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ cội rễ quyến rũ, chi nhánh cân đối, có tư thế đạt đến nghệ thuật tuyệt vời thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc hình dung và lòng bền chí, nhẫn nại. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cội rễ kết hợp, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm tình, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.
hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở thành một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. mặc dầu cây cảnh hiện giờ bị chi phối bởi nhiều thiên hướng thẩm mỹ và nhiều trường phái khác nhau nhưng hết thảy đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên
Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. ban sơ thú chơi này chỉ có những gia đình quyền quý. hiện tại, thú chơi cây cảnh đã phổ biến đến nhiều tầng lớp, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tập trung trọn vẹn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn nói chung, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong tự nhiên. ngoại giả còn cảm nhận được mối giao hoà giữa thiên nhiên và con người, tả triết lý con người có thể hoàn thiện thiên nhiên chứ không thể sáng tạo tự nhiên
Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu tượng cho sự sung mãn, phát tài, đặc biệt là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.
tiên tổ ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).
Nhiều thế cây khá phổ thông giờ như: thế “Trực cảm” biểu tượng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, ngay; thế “Huyền nhai” tả tâm hồn thoáng đãng, lãng mạn, sung túc; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. tổng thể, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều trình diễn.# một tính cách độc đáo riêng. Tùy xem của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài kỹ thuật lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng thiên nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá chênh vênh, cảnh miền quê êm ả… dĩ nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật lý tưởng đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc hình dung phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh thiên nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là khích, sau những giờ khắc cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc tự nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thản, phiêu bồng.
Vào những ngày giáp Tết cựu truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mạn trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngào ngạt hương thơm, cuốn đa số dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta Nói chung tuy có liên quan các trường phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là trường phái đương đại hay cổ điển vẫn là thú chơi ấm no, thanh tao, vừa có tính nghệ thuật vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó tình quê hương xứ sở, đồng thời trình diễn.# ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…
Những người thương thích thiên nhiên xoành xoạch xử sự với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng bất tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.
Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với thiên nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời ơi cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gụi bên mình, trời đất ơi bát ngát như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca im lặng. tổ sư ta chơi cây kiểng không những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có tức thị nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.
cây sanh dáng đẹp Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thể nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam chứng minh cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gụi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thoát, hồn hậu. Có người đam mê đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. thi sĩ Cao Bá Quát cả đời chỉ thán phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc thư nhàn tổ tông ta tiêu khiển bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tính tình và giữ cho thần chí được khoan khoái.
Trong cuộc sống vội vã bữa nay, thỉnh thoảng gần gụi với cây cảnh tâm hồn chúng tôi sẽ trở nên thanh thản, nhẹ nhàng và tạo ra được những xúc cảm dương tính, thế cục sẽ tràn trề vui sướng. Càng quan tâm đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng ta. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già say mê nhắm nhía từng chậu kiểng hoặc trầm tư trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi sửng sốt về thái độ và bắt mắt khoan thai tự tại của con người Việt Nam.
Bonsai có cội nguồn từ Trung Quốc và tăng trưởng mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng tự nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo# mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và kỹ thuật nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, không thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thanh tú và tự nhiên nhưng hàm chứa một khái niệm nhịn nhục, từ tốn, tượng trưng cho ý thức chịu đựng, điềm tĩnh, trang nghiêm và tiết hạnh.
Đất Thăng Long đã từng nức danh với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc thù cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường sử dụng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng đa số các cụ lại thích dáng trực để bộc lộ cho sự ngay thẳng cương trực, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.
Về kiểu dáng (style), người chơi kiểng cổ thường bố trí theo bắt mắt tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp loại hình còn mang một nội dung sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.
xem cay canh bonsai Chẳng hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu tượng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, lang quân tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ giả của mùa Xuân. Cây liễu biểu trưng cho vẻ đẹp của đàn bà “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.
bởi vậy, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình căn vặn, có gốc rễ ngoắt ngoéo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.
Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách tả khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, biểu thị sự vươn lên và ngụ ý kiêu ngạo tự kiêu. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, biểu lộ sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối hài hòa. do vậy, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nguyên tố Thiên – Địa – Nhân.
thành ra, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường sinh, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng FREE có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. Có lẽ vì thế mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì lẻ loi cũng như người không bận quần áo…” (***)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét